__
Gdy w 1517 r. dr Marcin Luter, mnich, profesor teologii Uniwersytetu w Wittenberdze wystąpił z propozycją akademickiej dysputy nad 95 tezami przeciwko handlowi odpustami, nikt nie miał pojęcia o konsekwencji tego czynu dla cywilizacji europejskiej. W przeciągu kilkudziesięciu lat doszło do wielkiej schizmy w zachodnim, łacińskim chrześcijaństwie i wykształcenia się nowej, wczesnonowożytnej formacji kulturowej. Europa podzielona na wrogie sobie obozy, protestancki i katolicki, w odmienności poszukiwała zbawienia w imię Jezusa Chrystusa. Dzieliły inne spojrzenia na miejsce człowieka we wspólnocie wierzących, na rolę duchowieństwa i instytucji Kościoła; przewartościowaniu uległy dotychczasowe kryteria obyczajowości, zmieniły się poglądy na sztukę i architekturę.
Doskonałym probierzem ówczesnych przemian stały się obie części Prus, zarówno Królewskie, jak i Krzyżackie, te ostatnie w skutek reformacji przekształcone w 1525 r. w luterańskie państwo świeckie (Prusy Książęce). Niektóre z tutejszych ośrodków przeżyły zarówno gorączkę początku reformacji, jak i gorycz przymusowego powrotu do katolicyzmu. Po latach zmagań i sporów nadane przez króla Zygmunta Augusta miastom i szlachcie tego regionu przywileje tolerancji wyznaniowej ugruntowały sukces luteranizmu. Wielkie miasta pruskie stały się jednymi z najważniejszych ośrodków protestantyzmu w północnej Europie. Równocześnie, to w Prusach granice pomiędzy wyznaniami były nader wyraźne, dzieląc ziemie jak i ludzkie postawy.
Dyskusja i próby oceny reformacji trwają nieprzerwanie od kilkuset lat, i każde pokolenie historyków na nowo będzie ją rozpoczynać, nie dochodząc do ostatecznych wniosków. Nawiązując do obchodzonych w przeszłości uroczystych obchodów święta Reformacji w Gdańsku, Elblągu, Toruniu i Królewcu, uważamy, że warto skorzystać z przypadającego na rok 2017 jubileuszu 500-lecia Reformacji i włączyć się do naukowej refleksji nad dziejami i konsekwencjami tego wydarzenia, zarówno w sferze religijnej, jak i w dziejach państw i społeczeństw, w sztuce, architekturze, literaturze, nauce.
Interesować nas będzie zatem nie tylko czysto historyczne ujęcie tego problemu, dynamika zdarzeń, ważne postacie, propagowane idee, konflikty oraz organizacja zborowa. Naszym celem będzie również pogłębiona refleksja nad różnymi dziedzictwami reformacji w przestrzeni obu części Prus, dziś już po części utraconymi w skutek dziejowych katastrof. Tym bardziej warto podjąć wysiłek refleksji nad znaczeniem długiego trwania reformacji w regionie nadbałtyckim.
Konferencja skupiać się będzie w głównej mierze na epoce nowożytnej od XVI po początki XIX w., czyli od pojawienia się reformacji aż do zniesienia autonomicznych kościołów luterańskich w wielkich miastach pruskich oraz unii i utworzenia Kościoła Ewangelickiego w Prusach w 1817 r.
Program konferencji (PROGRAM KONFERENCJI DO POBRANIA – PDF)
♦ Piątek, 29 września 2017 roku
Reformacja – punkt wyjścia, kontekst Prus i Inflant
9.30–9.45 Otwarcie obrad
9.45–10.15 Prof. UG dr hab. Sławomir Kościelak
—————‘Od tez Marcina Lutra do kazań Jakoba Heggego. Kościół w Gdańsku w okresie pierwszych
—————‘wystąpień reformacyjnych.
10.15–10.30 Dyskusja
10.30–11.00 Prof. UG dr hab. Rafał Kubicki
—————‘Mendykanci wobec reformacji w Prusach Królewskich i Zakonnych do 1526 roku.
11.00–11.15 Dyskusja
11.15–11.45 Przerwa kawowa
11.45–12.15 Dr Paweł Jeziorski
—————‘Reformacja na południowo-wschodnich kresach dawnych Inflant. Przykład województwa inflanckiego.
12.15–12.30 Dyskusja
12.30–13.00 Prof. dr hab. Bogusław Dybaś
—————‘Reformacja i nowe struktury państwowe na przykładzie dawnych Inflant.
—————‘Gotthard Kettler i książę Magnus Holsztyński.
13.00–13.15 Dyskusja
13.15–14.30 Obiad
Reformacja, Druga Reformacja – konsekwencje polityczne, prawne, społeczne
14.30–15.00 Prof. dr hab. Hans-Jürgen Bömelburg
Szczegółowy temat jeszcze nie podany.
15.00–15.15 Dyskusja
15.15–15.45 Prof. dr hab. Edmund Kizik
—————‘Pomoc finansowa protestanckiego Gdańska dla współwyznawców w kraju i za granicą.
15.45–16.00 Dyskusja
16.00–16.30 Przerwa kawowa
16.30–17.00 Prof. dr hab. Michael G. Müller
—————‘Das ‚richtige’ Augsburgische Bekenntnis. Der Streit um Rechtgläubigkeit
—————‘im Danzig des späten 16. Jahrhunderts.
17.00–17.15 Dyskusja
17.15–17.45 Ks. prof. dr hab. Wojciech Zawadzki
—————‘Elbląska superintendentura kościoła reformowanego na przełomie XVIII/XIX wieku.
17.45–18.00 Dyskusja
18.00–18.30 Podsumowanie pierwszego dnia obrad
♦ Sobota, 30 września 2017 roku
Reformacja: Ludzie – Sztuka – Literatura
10.00–10.30 Dr Maciej Ptaszyński
—————‘Wizerunek Lutra w edyktach i polemikach antyprotestanckich I połowy XVI w. w Polsce.
10.30–10.45 Dyskusja
10.45–11.15 Prof. UW, dr hab. Grażyna Jurkowlaniec
—————‘Drzeworyty w królewieckich drukach Hansa Daubmanna.
11.15–11.30 Dyskusja
11.30–12.00 Przerwa kawowa
12.00–12.30 Prof. UG, dr hab. Andrzej Woziński
—————‘Wystrój Dworu Artusa wobec przemian religijnych, politycznych i społecznych
—————‘w Gdańsku w pierwszej połowie XVI wieku.
12.30–12.45 Dyskusja
12.45–13.15 Prof. UMK, dr hab. Piotr Birecki
—————‘Prusy Królewskie i Książęce. Dwa światy sztuki luterańskiej.
13.15–13.30 Dyskusja
13.30–14.30 Obiad
14.30–15.00 Dr Piotr Kociumbas
—————‘Lokalne śpiewniki religijne jako asumpt do refleksji nad kondycją pieśni ewangelickiej w nowożytnym Gdańsku.
15.00–15.15 Dyskusja
15.15–15.45 Dr Janusz Mosakowski
—————‘Johannes Knade (Knothe) i Michael Meurer jako literaccy bohaterowie gdańskiej reformacji w XIX wieku.
15.45–16.00 Dyskusja
16.00–17.00 Dyskusja i podsumowanie obrad drugiego dnia i całości konferencji
Organizatorami Konferencji są prof. Edmund Kizik (Instytut Historii PAN), prof. Sławomir Kościelak (Instytut Historii, Uniwersytet Gdański) i prof. Andrzej Woziński (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański).